W drugiej połowie XIX i w XX wieku Ameryka doświadczyła wielkiej zmiany w gospodarce, gdy kraj przeszedł z gospodarki rolnej do uprzemysłowionej. W tym okresie istniejące systemy podatkowe nieproporcjonalnie faworyzowały przemysłowców. To, w połączeniu z bezprecedensowym rozwojem biznesu i nowymi przepisami dotyczącymi własności korporacyjnej, doprowadziło do nagromadzenia i koncentracji znacznego bogactwa w rękach kilku potężnych osób. Aby zwalczyć te rosnące nierówności, ratyfikowano szesnastą poprawkę do konstytucji, która uchwaliła federalny podatek dochodowy. Wkrótce potem został przyjęty pierwszy nowoczesny podatek od nieruchomości, który został uchwalony w 1916 r. Najbogatsze rodziny w USA opracowały wówczas sposób, aby uratować swoje fortuny. Było nim zakładanie fundacji.
Na początku XX w. amerykańscy politycy zauważyli, że kilka rodzin w ich kraju ma takie pieniądze, że ich wpływ na społeczeństwo zagraża publicznej władzy. Postanowili wtedy rozbić wielkie fortuny przez wprowadzenie podatków od dochodu, nieruchomości i wprowadzenie podatku spadkowego.
Pierwsze próby wprowadzenia podatku dochodowego w tym kraju nastąpiły w XIX w. Wymogi finansowe wojny secesyjnej doprowadziły do pierwszego amerykańskiego podatku dochodowego w 1861 r. Początkowo Kongres nałożył zryczałtowany 3-procentowy podatek od wszystkich dochodów powyżej 800 dolarów, a później zmodyfikował tę zasadę, aby uwzględnić podatek progresywny. Kongres uchylił jednak podatek dochodowy w 1872 r.
W 1894 roku Kongres uchwalił 2-procentowy podatek od dochodu przekraczającego 4000 dolarów. Podatek został niemal natychmiast obniżony decyzją Sądu Najwyższego, mimo że Trybunał potwierdził konstytucyjność podatku związanego z wojną secesyjną jeszcze w 1881 r. Chociaż organizacje rolnicze potępiły decyzję sądu jako doskonały przykład sojusz rządu i biznesu przeciwko rolnikom, ogólny powrót dobrobytu na przełomie wieków złagodził potrzebę reform.
Pomysł podatku wrócił w 1909 r. Wówczas część kongresmanów, aby go zatrzymać, zaproponowało, że trzeba wpierw przyjąć poprawkę do konstytucji. Wbrew ich oczekiwaniom znalazła się jednak większość potrzebna by to zrobić i w ten sposób 25 lutego 1913 r., weszła w życie 16. Poprawka, która umożliwiała przyjęcie podatku dochodowego. W 1916 r., oficjalnie w reakcji na I wojnę światową, przyjęto ustawę o dochodach, która miała uderzać przede wszystkim w najbogatszych i na nich przenieść ciężar odrodzenia gospodarki po wojnie.
W praktyce okazało się jednak, że dzięki licznym zwolnieniom i ulgom najbogatsi i tak unikali opodatkowania. Aby uratować swoje majątki zaczęli też zakładać fundacje. Darowizny na ich rzecz od 1917 r. nie były bowiem opodatkowane. W statutach fundacji zapisane było natomiast często, że po wiek wieków będą nimi zarządzać te same rodziny, dzięki czemu nie było możliwości przejęcia majątku przez kogoś innego.
Pierwsza prywatna fundacja rodzinna w USA powstała w 1907 r. Była to Russell Sage Foundation, która miała badać i rozpowszechniać wiedzę o problemach społecznych. Założyła ją Margaret Olivii Slocum Sage), wdowa po magnacie kolejowym i finansistce Russellu Sage, przeznaczając na ten cel 10 milionów dolarów. Parę lat później powstały natomiast dwie inne fundacje, które do dziś należą do grona najbogatszych – Carnegie Corporation of New York (założona w 1911 r. przez Andrew Carnegie z darowizną w wysokości 125 milionów dolarów) oraz Fundacja Rockefellera (założona w 1913 r. przez Johna D. Rockefellera z darowizną w wysokości 35 milionów dolarów).
Warto zauważyć, że Carnegie i Rockefeller to były jedne z najpotężniejszych rodzin w USA, które zdecydowały się na założenie fundacji po 1909 r. Wiadomo już było wtedy, że Kongres jest za opodatkowaniem najbogatszych. Jednocześnie w ten sposób ubiegli wprowadzenie tego prawa, co nastąpiło parę lat później.
Chris Klinsky - autor książki W mackach fundacji
Comments